Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych
z dnia 20 września 2001 r. (Dz.U. Nr 118, poz. 1263)tj.
z dnia 19 lutego 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 583)
Na podstawie art. 23715 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2018 r. poz. 108, 4, 138, 305 i 357) zarządza się, co następuje:
Rozdział 1. Przepisy ogólne.
§ 1 Rozporządzenie określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych przeznaczonych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych, zwanych dalej „maszynami roboczymi”.
§ 2
1. Niedopuszczalne jest:
1) obsługiwanie maszyn roboczych bez urządzeń zabezpieczających lub sygnalizacyjnych wymaganych odrębnymi przepisami;
2) dokonywanie zmian konstrukcyjnych w maszynach roboczych;
3) wykonywanie napraw i konserwowanie maszyn roboczych będących w ruchu;
4) odtłuszczanie i czyszczenie powierzchni maszyn roboczych benzyną etylizowaną lub innymi rozpuszczalnikami, których pary mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny gazów palnych lub wybuchowych.
2. Eksploatowanie maszyn roboczych odbywa się na terenie rozpoznanym pod względem warunków geologicznych i gruntowych.
§ 3
1. Podczas obsługi maszyn roboczych w szczególności:
1) w terenie uzbrojonym lub na drodze o ograniczonym ruchu,
2) w pobliżu budynków i budowli,
3) w sąsiedztwie napowietrznych linii energetycznych,
4) w wykopach szerokoprzestrzennych,
5) na terenie bagiennym lub w wodzie,
6) na pochyłościach lub stokach
– zapewnia się środki bezpieczeństwa przewidziane w dokumentacji techniczno-ruchowej, instrukcjach obsługi oraz w stanowiskowych instrukcjach bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Podczas współpracy maszyn roboczych z:
1) dodatkowym osprzętem przeznaczonym do robót ziemnych, budowlanych i drogowych,
2) liniami technologicznymi do produkcji zapraw betonowych lub kruszywa
– stosuje się zasady bezpieczeństwa i higieny pracy określone w instrukcjach obsługi tych urządzeń lub linii technologicznych.
§ 4
1. Teren robót prowadzonych przy użyciu wielozadaniowych agregatów do naprawy nawierzchni drogi ogradza się w sposób uniemożliwiający wejście na ten teren osób niezatrudnionych oraz oznakowuje się zgodnie z odrębnymi przepisami.
2. W zależności od rodzaju i zakresu, roboty w pasie drogowym prowadzi się przy:
1) zamkniętym ruchu na drodze lub
2) wyłączeniu z ruchu drogowego części jezdni, pasa ruchu jezdni albo jego części, lub
3) ograniczonej prędkości pojazdów poruszających się na remontowanym odcinku jezdni, w przypadku gdy roboty są prowadzone na poboczu drogi, w rowie lub na przydrożnych skarpach.
3. W warunkach ograniczonej widoczności miejsce pracy maszyn roboczych oświetla się.
§ 5 W czasie przerw w pracy oraz po zakończeniu pracy maszyny robocze zabezpiecza się przed ich przypadkowym uruchomieniem przez osoby nieupoważnione lub niezatrudnione przy tych pracach.
§ 6 Podczas załadunku maszyn roboczych, transportu na wyznaczone miejsce robót oraz wyładunku, przestrzega się następujących wymagań:
1) załadunek na środki transportu drogowego lub kolejowego przeprowadza się w sposób zmechanizowany z rampy czołowej, zgodnie z instrukcją załadunku i transportu poszczególnych maszyn;
2) w przypadku załadunku ciężkich maszyn roboczych na przyczepy niskopodwoziowe przy użyciu wciągarek mechanicznych, zatrudnione przy tej czynności osoby nie mogą znajdować się w pobliżu naciągniętej liny lub osi jej przedłużenia oraz za wciąganą maszyną;
3) operatorzy i inne osoby wyznaczone do konwojowania maszyn roboczych transportem kolejowym lub drogowym podlegają uprzedniemu przeszkoleniu w zakresie bezpieczeństwa transportu maszyn roboczych tymi środkami lokomocji.
Rozdział 2. Przepisy szczegółowe.
§ 7
1. Przed rozpoczęciem robót, o których mowa w § 1, osoba nadzorująca pracowników informuje pracowników o zasadach bezpiecznego wykonywania pracy i stosowanych sygnałach ostrzegawczych.
2. Czynności zdejmowania lub regulowania naczynia roboczego maszyny roboczej są wykonywane w zespole co najmniej dwuosobowym.
3. Niedopuszczalne jest podczas robót ziemnych:
1) wysuwanie lemiesza maszyny roboczej poza krawędź klina odłamu;
2) używanie maszyn roboczych na gruntach gliniastych w czasie trwania ulewnego deszczu.
§ 8
1. Przed rozpoczęciem robót ziemnych na terenie uzbrojonym w instalację wodociągową, kanalizacyjną, elektryczną, gazową lub centralnego ogrzewania ustala się z jednostkami zarządzającymi tymi instalacjami odległości bezpiecznego używania maszyn roboczych na tym terenie.
2. Podczas wykonywania robót ziemnych w razie przypadkowego odkrycia lub naruszenia instalacji, o których mowa w ust. 1, niezwłocznie przerywa się pracę i ustala się z właściwą jednostką zarządzającą daną instalacją dalszy sposób wykonywania robót.
3. Jeżeli podczas wykonywania robót ziemnych zostaną odkryte przedmioty trudne do identyfikacji, przerywa się dalszą pracę i zawiadamia się osobę nadzorującą roboty ziemne.
§ 9
1. Przewód elektryczny lub hydrauliczny łączący maszynę roboczą z siecią zasilającą zabezpiecza się przed uszkodzeniami.
2. Podczas zagęszczania gruntu urządzeniami wibracyjnymi:
1) miejsca pracy mają być oznakowane przenośnymi zaporami;
2) mają być przestrzegane warunki bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w dokumentacji techniczno-ruchowej i w instrukcji obsługi.
§ 10
1. Podczas wykonywania robót ziemnych i przemieszczania maszyn roboczych na pochyłościach i stokach zachowuje się wymagania określone w dokumentacji techniczno-ruchowej maszyny.
2. Niedopuszczalne jest podczas wykonywania robót ziemnych:
1) tworzenie nawisów przy wykonywaniu wykopów;
2) włączanie mechanizmu obrotu maszyny roboczej w trakcie napełniania naczynia roboczego gruntem;
3) przebywanie osób w zasięgu działania naczynia roboczego maszyny roboczej;
4) przemieszczanie maszyny roboczej po pochyleniach przekraczających dopuszczalny stopień, określony w jej dokumentacji techniczno-ruchowej;
5) wykonywanie tych robót pod czynnymi napowietrznymi liniami energetycznymi w odległości mniejszej niż to określają odrębne przepisy;
6) przebywanie osób w kabinie pojazdu do transportu wykopanego gruntu, w czasie załadunku jego skrzyni, w przypadku gdy kabina pojazdu nie została konstrukcyjnie wzmocniona.
3. Wyładowanie gruntu z naczynia roboczego maszyny roboczej do robót ziemnych może nastąpić nad dnem skrzyni pojazdu stosowanego do transportu, na wysokości nie większej niż:
1) 0,5 m przy ładowaniu materiałów sypkich;
2) 0,25 m przy ładowaniu materiałów kamiennych lub zbrylonych.
§ 11
1. Podczas wykonywania wykopów wąskoprzestrzennych osoby współpracujące z operatorem mogą znajdować się wyłącznie w zabezpieczonej części wykopu.
2. Niedopuszczalne jest w miejscu wykonywania wykopów:
1) prowadzenie jednocześnie innych robót;
2) przebywanie osób niezatrudnionych.
§ 12
1. Podczas wykonywania robót ziemnych na terenie bagnistym, podmokłym lub w wodzie maszynę roboczą umieszcza się na podkładach stabilnych i trwale połączonych ze sobą.
2. Podczas wbijania pali na terenie, o którym mowa w ust. 1, operatora maszyn roboczych wyposaża się w środki ochrony indywidualnej chroniące przed utonięciem, a na pomostach umieszcza się koła ratunkowe z linką.
3. Podczas wbijania pali sprawdza się:
1) czy zachowane zostały dopuszczalne parametry obciążenia pomostu określone w dokumentacji techniczno-ruchowej maszyny roboczej;
2) równomierność obciążenia pomostu roboczego;
3) stan podmycia jarzm podtrzymujących pomosty robocze;
4) stan techniczny pomostu roboczego po opadach i wyładowaniach atmosferycznych.
§ 13 Samobieżne maszyny do transportu zaprawy betonowej wyposaża się w:
1) widoczny napis zabraniający zbliżania się do podniesionego kosza wyładowczego;
2) urządzenie do sygnalizacji dźwiękowej, uruchamiane przed każdą czynnością podnoszenia i opuszczania kosza wyładowczego lub uruchamiania wysięgnika.
§ 14
1. Montaż i usytuowanie linii technologicznych do transportu zaprawy betonowej lub masy bitumicznej prowadzi się w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników i właściwe funkcjonowanie tych linii.
2. Demontaż lub przedłużanie linii technologicznych, o których mowa w ust. 1, wykonuje się po zredukowaniu ciśnienia roboczego w urządzeniu podającym.
§ 15
1. Ręczne narzędzia udarowe nie mogą posiadać rękojeści krótszej niż 0,15 m oraz ostrych krawędzi, pęknięć lub zadr w miejscu uchwytu, a operatorzy podczas ich stosowania używają rękawic antywibracyjnych.
2. Ręczne narzędzia, w szczególności kliny, przecinaki lub przebijaki, wyposaża się w uchwyty, jeżeli ich nie posiadają.
§ 16
1. Podczas pracy maszyn roboczych do kruszenia materiałów skalnych niedopuszczalne jest wrzucanie do leja zasypowego materiałów skalnych lub ich wyjmowanie.
2. Lej zasypowy wyposaża się w zabezpieczenie chroniące pracowników przed odrzutem materiałów skalnych na zewnątrz.
§ 17
1. Zespół maszyn roboczych do otaczania i suszenia kruszywa instaluje się na stabilnym fundamencie oraz wyposaża się w instalację przeciwporażeniową i w urządzenia odpylające.
2. Podczas pracy zespołu maszyn roboczych, o którym mowa w ust. 1, niedopuszczalne jest przebywanie lub przechodzenie pod zasobnikiem.
3. Niedopuszczalne jest uruchamianie zespołu maszyn roboczych, o którym mowa w ust. 1, bez uprzedniego upewnienia się, czy obsługa zajęła wyznaczone stanowiska robocze.
§ 18 Niedopuszczalne jest stosowanie ognia otwartego przy podgrzewaniu masy bitumicznej będącej w zbiornikach lub cysternach maszyn roboczych.
§ 19 Urządzenia do zagęszczania gruntu, asfaltu, piasku i żwiru, w szczególności ubijaki, zagęszczarki ciężkie i ze spryskiwaczem, walce okołkowane, walce wibracyjne, używa się zgodnie z zasadami określonymi w instrukcjach obsługi każdego z tych urządzeń.
§ 20 Podcinanie lub wycinanie drzew rosnących w pobliżu napowietrznych linii energetycznych, wiatrołomów, drzew spróchniałych, rosnących na stromych skarpach i na terenie zabudowanym wykonuje się pod nadzorem i przez co najmniej dwóch pracowników.
§ 21
1. Zgarnianie gruntu na pochyłościach lub stokach przy użyciu maszyn roboczych, w szczególności zgarniarek, wykonuje się zgodnie z zasadami określonymi w dokumentacji techniczno-ruchowej tych maszyn.
2. Niedopuszczalne jest:
1) przewożenie osób w skrzyniach ładunkowych zgarniarek;
2) opuszczanie skrzyni podczas jazdy poniżej parametrów określonych przez producenta zgarniarki.
§ 22
1. Rusztowania stosowane przy robotach budowlanych mają spełniać wymagania bezpieczeństwa określone w odrębnych przepisach.
2. Niedopuszczalny jest montaż i demontaż rusztowania:
1) podczas ograniczonej widoczności oraz o zmroku i w nocy bez dostatecznego oświetlenia;
2) w czasie opadów deszczu i śniegu;
3) podczas gołoledzi;
4) podczas burzy i wiatru o prędkości przekraczającej 10 m/s.
§ 23[1] Maszyny robocze, o których mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia, mogą być obsługiwane wyłącznie przez osoby, które ukończyły szkolenie i uzyskały pozytywny wynik sprawdzianu przeprowadzonego przez komisję powołaną przez Sieć Badawczą Łukasiewicz – Warszawski Instytut Technologiczny.
§ 24
1. Szkolenie, o którym mowa w § 23, obejmuje część teoretyczną i praktyczną.
2. Część teoretyczna obejmuje zagadnienia z zakresu:
1) dokumentacji technicznej maszyn roboczych;
2) bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji maszyn roboczych;
3) technologii wykonywania robót ziemnych;
4) użytkowania i obsługi maszyn roboczych.
3. Część praktyczna szkolenia obejmuje naukę eksploatacji maszyn roboczych w różnych warunkach terenowych i technologicznych.
§ 25 Szkolenie, o którym mowa w § 23, może prowadzić podmiot, który posiada:
1) warunki lokalowe do prowadzenia wykładów;
2) park maszynowy wraz z placem manewrowym;
3) kadrę wykładowców;
4) warunki socjalne i wyposażenie dydaktyczne.
§ 26
1. Osoba, która uzyskała pozytywny wynik sprawdzianu, o którym mowa w 23, otrzymuje świadectwo oraz uzyskuje wpis do książki operatora.
2. Wzór książki operatora zawiera załącznik nr 2 do rozporządzenia.
3.[2] Sieć Badawcza Łukasiewicz – Warszawski Instytut Technologiczny potwierdza spełnienie wymagań, o których mowa w § 25, opracowuje programy szkolenia, prowadzi listę wydawanych świadectw i wpisów do książki operatora.
Rozdział 3. Przepisy przejściowe i końcowe.
§ 27 Potwierdzenia odbycia szkoleń, stwierdzające uprawnienia uzyskane na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują moc.
§ 28 Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia[3].
[1] § 23 w brzmieniu rozporządzenia z dnia 8.02.2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 291), które wchodzi w życie 14.02.2023 r., z mocą od 1.01.2023 r.
[2] § 26 ust. 3 w brzmieniu rozporządzenia z dnia 8.02.2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 291), które wchodzi w życie 14.02.2023 r., z mocą od 1.01.2023 r.
[3] Rozporządzenie zostało ogłoszone w dniu 15 października 2001 r.
